برگ های عَشَقه

اخیرا اعتدال به شعار یکی از گروه های سیاسی کشور تبدیل شده است ، که متاسفانه این واژه را به طور مبهم به کار می برند و منظور خود از این واژه را روشن نمی کنند، همانند شعار آزادی که در دولت اصلاحات به طور مبهم به کار می رفت و متاسفانه سرآخر سر از ناکجا آباد درآورد.

در این نوشتار کوتاه قصد دارم روشن کنم که واژه اعتدال هرچند یک بار روانی مثبت دارد ولی به خودی خود ارزشی ندارد و مبهم است.

مرحله اول: معنای واژه

در فرهنگ عمید :

میانه حال شدن، راست شدن ، برابر شدن، میانه روی، حد وسط گرما و سرما، یا خشکی و رطوبت

در فرهنگ معین:

میانه روی ، تناسب

واژه اعتدال عربی است ، بد نیست که نگاهی هم به فرهنگ لغت های عربی بیاندازیم

اعتدال از ماده(ریشه) عدل است که به باب افتعال رفته است.

عدل در مصباح المنیر:القصد فی الامور و هو خلاف الجور

و آمده است که تعادل: تساوی(عدلته)(تعدیلا)(فاعتدل)سویته فاستوی ومنه قسمة

عدل در المنجد: در معنای اعتَدَل: استقام|توسط بین حالین

همچنین آمده است:القصد فی الامور

بنابراین بد نیست که معنای قصد را هم بدانیم که در همین المنجد آمده است:

قصد(قصدا فی مشیة): مشی مستویا و فی الامر:ضد أفرط و فی النفقة: توسط بین الافراط و و التقتیر(قتر فی النفقة: التضییق فی النفقة.)

گفتیم که این ماده به باب افتعال رفته است و یکی از معانی باب افتعال هم اتخاذ است، یعنی فراهم آوردن و تهیه کردن مبدا فعل، وقتی این ماده به باب افتعال برود به معنای اتخاذ می شود فراهم آوردن عدل و معنای مورد نظر ما در این جا قصد فی الامور و استوی است ، که به فارسی می شود همان میانه روی.

مرحله دوم
 

حالا که معنای واژه اعتدال برای ما روشن شد این سوال مطرح می شود ، که میانه را باید چگونه تشخیص داد؟!

برای شروع باید گفت که میانه از مفهوم های اضافی و نسبی است، یعنی به محض تصور مفهوم میانه بالالتزام دو مفهوم دیگر هم تصور می شوند ، مثل چپ و راست ، بالا و پایین، ابتدا و انتهاء، افراط و تفریط، کم و زیاد، سرد و گرم، روشن و تاریک و ...

بنابراین برای تصور مفهوم میانه ابتدا باید دو حد متضاد را تصور کنیم(در به کار بردن مفهوم متضاد دقتی نهفته است ، زیرا براساس تعریف منطقی دو قضیه متضاد قابل جمع نیستند هرچند امکان دارد که هیچ کدام نباشند و شی سومی صادق باشد ، که در مورد بحث ما می شود همان میانه).

با مشخص شدن این دو می شود حد میانه این دو را که نه آن باشد و نه این را تصور کرد.

به تعبیری دیگر اگر شما یک بازه را تصور کنید که ابتدا و انتهایی داشته باشد نقطه ای از این بازه را که با نقطه ابتدا و انتها فاصله یکسانی داشته باشد را میانه بازه می گویند.

خب بنابراین ما برای تصور مفهوم اعتدال در هرچیزی نیاز داریم که قبل از آن حد افراط و تفریط را در آن چیز بشناسیم. هروقت که حد افراط  و تفریط روشن شد و حقا آن دوافراط و تفریط دانسته شدند ، آن گاه میانه آن دو چیز مثبت و خوب خواهد بود.

مثلا اگر حد تفریط دنیاگرایی و حد افراط دین گرایی باشد میانه این دو چیز اصلا مثبت نیست ، چون می شود دینِ التقاطی (یعنی جهان بینی آمیخته از دنیاگرایی و دین گرایی)

خداوند در آیه  150و 151 سوره نساء می فرماید:

|«إن الذین یکفرون بالله و رسله ویریدون أن یفرقوا بین الله و رسله و یقولون نومن ببعض و نکفر ببعض و یریدون أن یتخذوا بین ذلک سبیلا»150

«اولئک هم الکافرون حقا و أعتدنا للکافرین عذابا مهینا»151

«کسانی که خدا و پیامبران او را انکار می کنند و می خواهند میان خدا و پیامبرانش تبعیض قائل شوند و می گویند: به بعضی ایمان میاوریم و بعضی را انکار می کنیم و می خواهند در میان این دو راهی برای خود انتخاب کنند...»150

«آنها کافران حقیقی اند و برای کافران مجازات خوار کننده ای فراهم ساخته ایم»151

بنابراین دین پذیرفته شده دینی است که تمام و کمال پذیرفته شود و نه دینی که بخشی از آن به خاطر نگاه دنیوی کنار گذاشته شود و آن وقت اسم این را بگذاریم میانه روی و اعتدال و این اعتدال را منش درستی بدانیم.

قطعا چنین نگاهِ التقاطی سعادت مارا تضمین نمی کند و با مفهوم دین داری جمع نمی شود.

با یک دقت در مثال بالا بدست می آید که اشکال کار آن جاست که این افراد عمل به دین را یک کفه ترازو یعنی افراط در نظر گرفته اند! در حالی که دین یک برنامه کامل زندگی دنیوی و اخروی و عین حق است.

در پایان از سیاستمدارانی که این واژه را به عنوان شعار خود برگزیده اند می خواهم که منظور خود(همان حد افراط و تفریط) را روشن کنند.

و اگر نه ، این شائبه جدا وجود دارد که به کار بردن این واژه صرفا یک بازی سیاسی است وهدف از آن بهره برداری از بار روانی مثبت این واژه به قصد جلب توجه مردم و در نهایت مقصود خود را انجام دادن است.